Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Ahmet Hamdi Tanpınar'ın unutulmaz romanlarından biridir. İlk baskısı 1961 yılında Remzi Kitabevi tarafından yapılan bu eser, günümüzde Dergâh Yayınları tarafından yayımlanmaktadır. Roman, Türk insanının Doğu ile Batı arasında bocalamasını derinlemesine incelemektedir.
Özellikleri
Tanpınar, şiirlerinde sembolist bir dil kullanırken, romanlarında gerçekçi ve sosyal sorunlara eğilen bir tarzı tercih etmiştir. Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Tanpınar’ın simgeci anlatım tarzını benimserken, olayların gelişimiyle zaman zaman başkalaşır. Roman, insanların popülerliğe ve paraya verdiği önemi ve bir anda nasıl yüz değiştirebileceklerini vurgular.
Konusu
Roman, karakterleri Nuri Efendi (saat ustası), Mübarek (İngiliz yapımı, ayaklı ve yaşlı bir duvar saati), Halit Ayarcı ve saat-zaman-insan ilişkileri üzerinden şekillenir. Eser, çocukluğu II. Abdülhamit döneminde geçen, Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinde de yaşayan Hayri İrdal'ın anıları şeklinde kurgulanmıştır. Osmanlıca ve Farsça kelimelere sıkça başvurulmuş, dili ağır fakat anlatımı akıcıdır. Roman dört bölümden oluşur: Büyük Ümitler, Küçük Hakikatler, Sabaha Doğru, Her Mevsimin Bir Sonu Vardır.
Eleştiriler
Saatleri Ayarlama Enstitüsü, iki uygarlık arasında bocalayan Türk toplumunun tutumlarını ve davranışlarını alaya alan eleştirel bir romandır. Türkiye’nin modernizme geçiş sürecinde yaşanan toplumsal sorunları, Hayri İrdal’ın gözlemleri ve yaşadıkları üzerinden aktarır. Roman, içe kapanık, önyargılı, geleneksel yaşayan fakat Batılı değerleri sorgulasa da kabul eden bir karakterin bakış açısıyla yazılmıştır.
Hayri İrdal, hayatını dini/geleneksel-akılcı, Osmanlı-Türkiye şeklinde iki kısma ayırır ve yaşamının yönünü değiştiren Halit Ayarcı ile tanışması bu bölünmeyi belirginleştirir. Psikiyatrist Dr. Ramiz'in Hayri İrdal'a zorla ayarlanmış bir rüya gördürmeye çalışması, toplumun devrimler yoluyla dönüştürülme çabasını sembolize eder.
Roman, metafor ve nümeroloji açısından zengindir. Her karakter, eşya ve isim, insanların ve kurumların belirli yanlarını sembolize eder. Tanpınar, tasavvufta anlatılan "seyri sülük" insanın manevi yolculuğunu bu romanda işler. İbn Arabi'nin Fusus-ul Hikem'i, Fuzuli'nin Sıhhat ile Maraz ve Rind ile Zahid'i ve Hüsn-ü Aşk, romanın anlaşılmasında başvurulması gereken temel eserlerdendir.
Tiyatro Uyarlaması
Saatleri Ayarlama Enstitüsü, tiyatro sahnesine çağdaş bir uyarlama ile taşınmıştır. Serkan Keskin’in birçok karaktere hayat verdiği bu oyun, sinema ve tiyatronun iç içe geçtiği bir oyunculuk şölenidir. Tuluğ Tırpan'ın canlı piyano performansı ile hikâyeye eşlik ettiği bu uyarlama, izleyiciler tarafından büyük beğeni toplamıştır.
