Barnum Etkisi, adını ünlü Amerikan şovmen P.T. Barnum’dan alır. Barnum, insanların kolayca inandırılabileceği şeylerle dikkat çeken bir şovmendi. Bu etki, insanların çok genel ve belirsiz tanımlamaları kendilerine özgüymüş gibi kabul etme eğilimini ifade eder.
Hani, falcılar ya da burç yorumcuları sizi anlatıyormuş gibi konuştuğunda, aslında tamamen genel ifadeler kullanırlar. Ama biz o açıklamaların bizi tarif ettiğini düşünüp şaşırırız.
Barnum Etkisi, insanların kendileriyle ilgili pozitif ya da kişisel hissettiren şeyleri duyduklarında, bu bilgileri doğru kabul etme eğiliminden faydalanır. Örneğin, bir falcı “Çok duyarlısın ama bazen bunu saklamaya çalışıyorsun,” dediğinde, çoğu insan bu tanımı kabul eder. Çünkü bu, aslında birçok insanın zaman zaman hissettiği bir şeydir. Ya da bir burç yorumu, “Hayatında bir dönüm noktasındasın,” dediğinde, bu yorumun genel doğası, onu çoğumuz için anlamlı kılar.
Barnum Etkisi, psikolog Bertram Forer’in 1948’de yaptığı bir deneyle kanıtlandı. Forer, öğrencilerine bir kişilik testi verdikten sonra, hepsine aynı “kişisel” analizleri okuttu. Yorumlar, genellikle herkesin kendini özdeşleştirebileceği cümleler içeriyordu, örneğin: “Bazen kendine güvenin tamdır ama bazı durumlarda şüpheye düşersin.” Öğrenciler, bu analizlerin kendi kişiliklerini neredeyse yüzde 90 oranında doğru tanımladığını düşündüler. Halbuki verilen yorumların tamamı, herkesin geçerli bulabileceği genel ifadelere dayanıyordu.
Fal baktırmaya gittiğinizde ya da burç yorumlarını okuduğunuzda, genellikle çok geniş ifadelerle karşılaşırsınız. “Sen her zaman başkalarına yardım etmeye çalışırsın ama bazen kendini ihmal edersin” gibi yorumlar, birçok insanın yaşayabileceği deneyimleri tarif eder.
Bu açıklamalar, kişisel gibi hissettirdiği için hemen kendimizle bağdaştırırız. İşte bu yüzden, fal ya da burç yorumları size özelmiş gibi gelir!
Barnum Etkisi, insanların inanç ve düşüncelerini nasıl şekillendirdiğine dair önemli bir psikolojik fenomendir. Bu, hem eğlenceli hem de düşündürücü bir gerçeği ortaya koyuyor: Zihnimiz, bize hitap eden şeyleri çok kolay benimser.
Bir dahaki sefere bir falcıya gittiğinizde ya da burcunuzu okuduğunuzda, bu etkinin nasıl çalıştığını fark etmeye çalışın.
