İstiare, edebiyatta bir varlığı ya da kavramı, benzetme unsurlarından yalnızca biriyle ifade etme sanatıdır. Bir şeyi doğrudan söylemek yerine, başka bir kavramla anlatmak için kullanılır. Benzetme yönü açıkça belirtilmez, ancak anlam dolaylı olarak okuyucuya sezdirilir.
Türkçede "ödünç alma" anlamına gelen "istiare", bir kelimenin ya da kavramın benzetme yoluyla farklı bir bağlamda kullanılmasını ifade eder. Divan edebiyatından modern şiire kadar geniş bir kullanım alanına sahiptir.
İSTİARENİN ÖZELLİKLERİ
• Benzetmenin bir yönü eksiktir: İstiare, benzetme sanatına benzer, ancak benzetme yönü ya da benzetme edatı kullanılmaz.
• Mecaz anlam taşır: Doğrudan anlam yerine, okuyucuya farklı bir çağrışım yapacak şekilde kullanılır.
• Sanatsal bir etki oluşturur: Şiir ve edebi metinlerde anlatımı güçlendirerek derinlik kazandırır.
• Sözcüklere yeni anlamlar kazandırır: Kelimeler, bağlama göre farklı anlamlar yüklenerek kullanılır.
İSTİARE ÇEŞİTLERİ
İstiare, açık istiare ve kapalı istiare olmak üzere ikiye ayrılır.
1. Açık İstiare (Tek Unsurlu Benzetme)
Benzetmenin yalnızca benzeyen öğesi kullanılır, benzetilen söylenmez. Genellikle soyut kavramları, somut varlıklarla anlatmak için tercih edilir.
Örnek:
"Gökyüzünde ateşten bir gül açtı."
Bu cümlede "gül" kelimesi, "güneşi" anlatmak için kullanılmıştır. Ancak, "güneş" söylenmemiş ve okuyucunun bunu anlaması beklenmiştir.
Diğer açık istiare örnekleri:
2. Kapalı İstiare (Gizli Benzetme)
Kapalı istiarede yalnızca benzetilen öğe kullanılır, benzeyen söylenmez. Benzetilen doğrudan ifade edilmez, ancak benzetme sezdirilir.
Örnek:
_"Aslan gibi kükredi." → (Benzetme)
"Kükredi." → (Kapalı istiare, çünkü benzetme unsuru kaldırılmıştır.)
Diğer kapalı istiare örnekleri:
• "Yüreğine ince bir sızı düştü." (Sızı kelimesi, acıyı anlatmak için kullanılmıştır.)
• "Ellerin nehir gibi serin." (Eller, nehire benzetilmiş ancak nehir söylenmemiştir.)
İSTİARE ÖRNEKLERİYLE DAHA İYİ ANLAŞILIR
Divan Edebiyatında İstiare:
Halk Edebiyatında İstiare:
"Bülbül gibi inlerim." → Bülbül, aşığın kendisini anlatmak için kullanılmıştır.
Modern Edebiyatta İstiare:
"Gözlerin bir deniz, içinde kayboluyorum."
Burada deniz kelimesi, derin ve etkileyici gözleri anlatmak için kullanılmıştır.
İSTİARE HANGİ AMAÇLARLA KULLANILIR?
1. Sanatsal anlatımı güçlendirmek için: Şiir ve edebiyatta etkileyici bir anlatım sağlar.
2. Daha imgeli bir dil oluşturmak için: Kelimeler doğrudan söylenmeden, dolaylı anlamlarla kullanılabilir.
3. Okuyucunun hayal gücünü harekete geçirmek için: Benzetmelerle anlatım, okurun metinle daha fazla etkileşime girmesini sağlar.
4. Soyut kavramları somutlaştırmak için: Özellikle soyut duyguların daha iyi anlaşılmasını sağlar.
İSTİARE VE DİĞER SÖZ SANATLARI ARASINDAKİ FARKLAR
Benzetme: Benzeyen, benzetilen, benzetme yönü ve benzetme edatı bulunan söz sanatıdır.
"Gözlerin güneş gibi parlıyor."
İstiare: Benzetmenin sadece tek unsuru kullanılır.
"Gözlerin güneş."
Mecaz-ı Mürsel: Sözcüğün gerçek anlamı dışında, bir ilişki kurularak kullanılmasıdır.
"Bugün koca şehri yedik." (Burada "şehir" kelimesi, o şehirdeki yiyecekleri anlatmak için kullanılmıştır.)
Teşbih: Benzetme yönüyle birlikte ifade edilen söz sanatıdır.
"O, bir aslan kadar cesur."
İSTİARE SANATI ŞİİRİ VE METİNLERİ DERİNLEŞTİRİR
İstiare (eğretileme), edebiyatta sanatsal anlatımı kuvvetlendiren en önemli söz sanatlarından biridir. Bir kavramı, doğrudan söylemek yerine başka bir kavramla anlatan bu sanat, şiir ve edebi metinlerde sıkça kullanılır. Eğer bir kelime veya kavram, benzetme edatı olmadan başka bir varlığı temsil ediyorsa, orada istiare sanatı kullanılmış demektir.
